- Από την ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 12 Φεβρουαρίου 2011
Στην πατρίδα της επιβιώνει η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης. Η Νατάλια Καλιάντα, συνιδρύτρια του Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας, το έσκασε από το Μινσκ λίγες ημέρες μετά τις εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου που, όπως βεβαιώνουν οι διεθνείς παρατηρητές, διεξήχθησαν σε συνθήκες νοθείας και βίαιης καταστολής
Στα μάτια πολλών η Καλιάντα και τα μέλη της ομάδας της μπορεί να μοιάζουν προνομιούχοι: επιτυχημένοι ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι και παραγωγοί, συγκεντρώνουν μικρά πλήθη κάθε φορά που δίνουν παράσταση. Στην Ευρώπη έγιναν γνωστοί με μια από τις πρώτες παραγωγές τους, το έργο «Being Harold Pinter», μια συρραφή από αφηγήσεις Λευκορώσων πολιτικών κρατουμένων και αποσπάσματα από την ομιλία του Βρετανού συγγραφέα στην τελετή απονομής του Νόμπελ. Ο ίδιος ο Πίντερ ήταν ο πρώτος υποστηρικτής τους. Εκτοτε, η αφρόκρεμα του καλλιτεχνικού κόσμου είναι στο πλευρό τους.
Ωστόσο, δεν πάνε ούτε δύο μήνες που κάποιοι από αυτούς ήταν στις φυλακές της KGB. Οι υπόλοιποι είχαν προλάβει να κρυφτούν. Ολοι τους ζούσαν επί 14 χρόνια σε μια δικτατορία. Η 37χρονη Καλιάντα και ο 46χρονος σύζυγός της Νικολάι Καλέζιν ίδρυσαν το Ελεύθερο Θέατρο το 2005.
«Στη Λευκορωσία η σύγχρονη τέχνη είναι ο μόνος τρόπος για να προσπαθήσουν να εκφραστούν ελεύθερα οι άνθρωποι, αλλά και για να ενημερώσουν τη διεθνή κοινότητα για όσα συμβαίνουν στη χώρα», λέει η Καλιάντα, η οποία αποτελεί μία από τις πιο επίμονες και ισχυρές φωνές κατά της δικτατορίας του Λουκασένκο. Μετά τη διαφυγή της, συναντήθηκε με τα υπόλοιπα μέλη του Ελεύθερου Θεάτρου στη Νέα Υόρκη, όπου το Public Theater τους είχε εξασφαλίσει συμμετοχή στο διεθνές φεστιβάλ Under the Radar. «Δεν φύγαμε άνετα δείχνοντας στα σύνορα τα διαβατήριά μας. Εγκαταλείψαμε τη χώρα ο καθένας με διαφορετικό τρόπο», λέει.
– Πώς σας βρήκε η επόμενη ημέρα μετά τις εκλογές της 19ης Δεκεμβρίου και τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων;
«Ο σύζυγός μου κρυβόταν γιατί τον κυνηγούσε η KGB. Εμένα με συνέλαβαν αλλά με άφησαν ύστερα από λίγες ημέρες. Συνελήφθησαν πάνω από 600 άνθρωποι. Οι περισσότεροι κατέληξαν στη φυλακή, όπου υπέστησαν βασανιστήρια και ταπεινώσεις. Εμένα δεν μου επέτρεπαν να κοιμηθώ για πάνω από 24 ώρες. Ο διευθυντής της ομάδας μας δεν κοιμήθηκε για τρεις ημέρες. Και στη διάρκεια εκείνων των τριών άγρυπνων ημερών, του επέτρεψαν μόνο μια φορά να πάει στην τουαλέτα. Το καθεστώς χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους, που διεθνώς αναγνωρίζονται ως βασανιστήρια».
– Το καθεστώς ενοχλείται από τις παραστάσεις σας, παρ’ όλο που επιμένετε ότι δεν κάνετε πολιτικό θέατρο. Σωστά;
«Ακριβώς. Δεν μας ενδιαφέρει το πολιτικό, το στρατευμένο θέατρο. Θέλαμε, όμως, να είμαστε ελεύθεροι να ανεβάζουμε έργα που θίγουν ζητήματα για τα οποία οι Λευκορώσοι έχουν ανάγκη να συζητούν. Για παράδειγμα, ανεβάσαμε ένα που αναφερόταν στις αυτοκτονίες. Ξέρετε, οι αρχές στη χώρα μου επιμένουν ότι δεν έχουμε κρούσματα. Ωστόσο η Λευκορωσία έχει την πρώτη θέση στον αριθμό αυτοκτονιών στην Ευρώπη. Αλλά απαγορεύεται στους ανθρώπους να το συζητούν. Επιμένω: δεν κάνουμε πολιτικό θέατρο. Αλλά η δικτατορία, όπως έχει πει και ο Τομ Στόπαρντ, δεν είναι πολιτικό πρόβλημα, είναι ηθικό».
– Τι κάνατε για να παρακάμψετε τη λογοκρισία;
«Δίναμε παραστάσεις κρυφά, σε διαφορετικούς κάθε φορά χώρους. Αρχικά σε καφέ και εστιατόρια. Αλλά οι αρχές τούς αφαίρεσαν τις άδειες λειτουργίας. Επειτα παίζαμε σε σπίτια φίλων. Τους απειλούσαν ότι θα χάσουν τη δουλειά τους. Τα καλοκαίρια δίναμε παραστάσεις στο δάσος. Κάποτε βρήκαμε ένα χώρο στα προάστια του Μινσκ. Για να έρθει κάποιος, έπρεπε να δεχτεί ένα γραπτό μήνυμα στο κινητό του -ενημερώναμε τελευταία στιγμή για την ημέρα και την ώρα κάθε παράστασης. Οι αρχές χρησιμοποιούσαν διάφορους τρόπους για να εκφοβίσουν τον κόσμο. Εμφανίζονταν ξαφνικά και βιντεοσκοπούσαν τα πρόσωπα των θεατών. Ή απειλούσαν τους φοιτητές ότι εξαιτίας τους θα έμεναν άνεργοι οι γονείς τους».
– Πού αποδίδετε τη μεγάλη δημοτικότητά σας μεταξύ των Λευκορώσων;
«Στο γεγονός ότι παρείχαμε στους θεατές ένα χώρο για να σκεφτούν και να συζητήσουν ελεύθερα. Η ελεύθερη σκέψη είναι επικίνδυνη για τις δικτατορίες. Το βασικό μας ενδιαφέρον είναι η αισθητική ταυτότητα της ομάδας και η καλλιτεχνική αρτιότητα των παραστάσεων. Ταυτόχρονα, όμως, είμαστε πολίτες μιας χώρας. Κι όταν κανείς ζει σε έναν τόπο όπου άνθρωποι φυλακίζονται και δολοφονούνται, όπου οι μειονότητες διώκονται, τι κάνει; Μένει άπραγος και σιωπηλός;».
– Ωστόσο έχετε δηλώσει ότι υποστηρίζετε τη μη βίαιη ανατροπή του καθεστώτος.
«Ναι, έτσι είναι. Οι περισσότεροι Λευκορώσοι πιστεύουν στη μη βίαιη αντίσταση. Γιατί στην πατρίδα μου έχουμε μακρά πείρα από τη χρήση βίας, ήδη πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πρώτα με τον Στάλιν, μετά με τον Χίτλερ -ξέρουμε ότι η βία φέρνει κι άλλη βία. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ ζήσαμε ένα μικρό διάλειμμα με την ελπίδα του εκδημοκρατισμού, αλλά τέλειωσε μόλις ανέβηκε στην εξουσία ο Λουκασένκο. Ο δικτάτορας με την πολυπληθέστερη αστυνομία στην Ευρώπη. Αρκεί να σας πω ότι στη διαδήλωση του Δεκεμβρίου σε κάθε διαδηλωτή αντιστοιχούσαν δύο αστυνομικοί. Εμείς ήμασταν όλοι άοπλοι, σε αντίθεση με εκείνους».
– Εχετε νέα από τους φίλους σας που έμειναν πίσω;
«Ολοι βρίσκονται στα χέρια της KGB. Κάποιοι είναι σε κατ’ οίκον περιορισμό, όπως οι δημοσιογράφοι Νατάλια Ρατζίνα και Ιρίνα Καλίπ. Δύο αρχηγοί αντιπολιτευτικών κομμάτων παραμένουν στη φυλακή -ο Αντρέι Σάνικοφ και ο Νικολάι Στάτκεβιτς. Το ίδιο και οι φίλοι μας που εργάζονταν στα γραφεία του κόμματος του Σάνικοφ».
– Μετά την απόδρασή σας, τι είδους κινήσεις κάνατε προκειμένου να ενημερώσετε σχετικά με το καθεστώς στην πατρίδα σας;
«Οργανώσαμε μια διαμαρτυρία στις 19 Ιανουαρίου, με την υποστήριξη της αμερικανικής θεατρικής κοινότητας και της Διεθνούς Αμνηστίας, ενώ συναντήθηκα επίσης με τη Χίλαρι Κλίντον και πήρα μέρος σε σχετική ακρόαση στο Κογκρέσο. Οι ΗΠΑ επέβαλαν ήδη αυστηρές οικονομικές κυρώσεις στη Λευκορωσία, πράγμα που εμείς θέλουμε να κάνει κυρίως η Ε.Ε. Μόνο με την επιβολή αυστηρών οικονομικών κυρώσεων μπορεί να πιεστεί ο Λουκασένκο -ο οποίος επέτρεψε άλλωστε προεκλογικά την παρουσία κομμάτων της αντιπολίτευσης μόνο για να ξεγελάσει την Ε.Ε. Και το κατάφερε.
Η Ε.Ε., για την ώρα, δεν έχει αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, δεν νοιάζεται για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λευκορωσία. Στο μεταξύ, ο Λουκασένκο επιβιώνει χάρη στην οικονομική στήριξη της Ρωσίας, αλλά η Ρωσία δεν είναι υπόδειγμα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν περιμένουμε βοήθεια απ’ αυτήν. Ενώ από την Ε.Ε. περιμέναμε περισσότερα». *
Συνεντεύξεις και ατάκες... 